Categoriearchief: Opinie

Maak van ‘Het straatje van Vermeer’ geen ‘Gezicht op de Penspoort’

Nu de locatie van Het straatje van Vermeer is gevonden, gaan er stemmen op om de titel van het schilderij te veranderen in ‘Gezicht op de Penspoort’. Zo heette de gevonden locatie,  de Delftse Vlamingstraat nummers 40 en 42. Die nieuwe titel doet echter geen recht aan dit intieme schilderij. Daarom pleit ik ervoor dat ‘Het straatje’ gewoon Het straatje van Vermeer blijft!

Het straatje van Vermeer toen en nu (foto Rijksmuseum Amsterdam)
Het straatje van Vermeer toen en nu (foto Rijksmuseum Amsterdam)

Het Straatje van Vermeer moet de Delftse  Vlamingstraat zijn waar nu de huizen 40 en 42 staan. Frans Grijzenhout, hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, kwam tot deze conclusie op basis van de zogenoemde Legger van het diepen der wateren binnen de stad Delft uit 1667. In dit belastingregister staan de aanslagen voor het onderhoud van de kaden grachten. Hoeveel elk huishouden moest betalen, werd bepaald door de breedte van de gevel van het huis. Zoals altijd als het om belastingen gaat, werd er nauwkeurig gemeten. Als er een poort naast je huis stond, werd dat keurig genoteerd.

Vier keer twee poortjes

Grijzenhout ontdekte dat er maar vier locaties in Delft waren met twee poorten naast elkaar. Een daarvan leek te voldoen aan de situatie op het schilderij van Johannes Vermeer. En volgens de Legger heette de eigenaar van het rechterhuis (nu nummer 42): Ariaentgen Claes van der Minne. Dat was een jongere zus van de vader van de schilder, zijn tante dus. Ze had drie dochters. Na de dood van haar man verdiende ze haar brood met de verkoop van pens. Tot in de negentiende eeuw stond de steeg naast haar huis bekend als de Penspoort. In de negentiende eeuw verdween het huis van Ariaentgen. Het werd vervangen door het huidige pand dat ongeveer hetzelfde formaat heeft. In de Vlamingstraat woonde meer familie van de schilder. Ook zijn enige zus, Geertruy, woonde er met haar echtgenoot. Hun moeder trok bij haar in een jaar voor haar dood in 1670.

Het straatje van Vermeer is geen foto

Bij de speurtocht naar de exacte locatie van Het straatje is men ervan uitgegaan dat we naar de realiteit kijken. Alsof Het straatje een fotografische opname is. Waarschijnlijker is dat Vermeer de werkelijkheid ‘photoshopte’. Geraffineerd zette hij elke situatie naar zijn hand. Kijk eens goed naar Het straatje! Zou het huis van Ariaentgen al die eeuwen zijn blijven staan met een zijmuur die nauwelijks één steen dik is? En met luiken die als ze open zouden staan de doorgang door het poortje en door de voordeur onmogelijk maken? De vondst van het puzzelstukje Het straatje van Vermeer laat vooral zien dat Vermeer, zoals veel van zijn tijdgenoten, zich weliswaar baseerde op een bestaande situatie, maar vervolgens er eigen voorstelling van maakte.

Een idyllische woonplek

Bij hem zien we de Vlamingstraat, waar hij ongetwijfeld regelmatig kwam, als een idyllisch woonoord. Wie zou er niet in zo’n vreedzaam en schoon straatje willen wonen in zo’n imponerend huis! De werkelijkheid in deze straat zal minder prozaïsch zijn geweest. ‘Gezicht op de Penspoort’, de voorgesgtelde aanpassing van de titel van het schilderij doet daarom absoluut geen recht aan wat Vermeer verbeeldde. Hoewel het fantastisch is dat we nu weten welke plek hem inspireerde, Vermeer schilderde geen topografie, maar sfeer en gevoel. De titel Het straatje van Vermeer drukt dat veel beter uit. Die naam moet dus blijven.

Het straatje van Vermeer is te zien in het Rijksmuseum Amsterdam waar een tentoonstelling is over de ontdekking van de locatie tot 14 maart 2016.