Ik, Maria van Gelre: de Maxima van de 15e eeuw

Ik, Maria van Gelre: de Maxima van de 15e eeuw. Ik, Maria van Gelre is meer dan een unieke tentoonstelling. Het gebedenboek van Maria van Gelre is voor ‘het eerst en het laatst’ te zien. Van 13 oktober 2018 tot en met 6 januari 2019 in Museum Het Valkhof Nijmegen. De kwetsbaarheid van dit beroemde boek staat meer niet toe. Nog interessanter is dat de tentoonstelling de geschiedenis herschrijft. Ook de15e eeuw had zijn powervrouw. Ik, Maria van Gelre: de Maxima van de 15e eeuw.

Ik, Maria van Gelre: de Maxima van de 15e eeuw
Hertogin Maria van Gelre liet zich ten voeten uit afbeelden in haar gebedenboek. Zo toont zij zich een zelfbewuste vrouw. Gebruikelijk was dat opdrachtgevers bescheiden, meestal devoot geknield, werden afgebeeld. Daaraan had Maria geen boodschap.
Uniek gebedenboek

Het gebedenboek van hertogin Maria van Gelre en Gulik is uniek. Daarover was men het al eeuwen eens. Maar heel weinigen hebben het ooit gezien. Het geldt als ‘famous but unknown’. In de afgelopen decennia lag het opgeborgen in de Berlijnse Staatsbibliothek in een doos die gesloten bleef. Ook voor onderzoekers. Tot vijf jaar geleden.  Johan Oosterman, hoogleraar Oudere Nederlandse Letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zette zijn zinnen erop. Hij organiseerde een breed onderzoek en de restauratie. Plus een crowdfunding. Toen ging de doos met ‘ FUR DIE BENUTZUNG GESPERRT’ open.

De doos waarin het gebedenboek van Maria van Gelre decennia lang opgeborgen lag in de Staatsbibliothek Berlin.
Omvangrijker dan andere gebedenboeken

Het gebedenboek van Maria van Gelre werd geschreven door een monnik in het klooster Marienborn te Arnhem, Helmich die Lewe. Hij moet er jaren werk aan hebben gehad. Helmich noteerde erin dat hij het voltooide op 23 februari 1415. De dag voor de verjaardag Maria van Gelre, voluit Maria Harcourt, hertogin van Gelre en Gulik. Zij had de opdracht gegeven. Dat staat ook vermeld in het boek. En ze had niet zomaar een gebedenboek besteld. Het gebedenboek toont de ambities van Maria van Gelre. Haar boek is veel omvangrijker dan andere gebedenboeken. De versiering ervan is buitengewoon fraai. De miniatuurschilderijtjes en randdecoraties, verraden de handen van grote meesters.

Maria van Gelre ten voeten uit

Ook volstrekt nieuw is dat Maria van Gelre zichzelf ten voeten uit liet afbeelden in haar gebedenboek. In een schitterende, blauwe jurk. Destijds werden alleen de moeder van god en heiligen  zo afgebeeld. Opdrachtgevers knielen meestal devoot. Maria eiste die ruimte ook voor zichzelf op. Dat haar blauwe jurk met sleep zich letterlijk tot over het kader van de illustratie uitspreidt, maakt duidelijk dat deze vrouw buiten de gebaande paden trad.

Luxe, verfijning en bidden

De tentoonstelling geeft met 100 voorwerpen een intiem inkijkje in het leven van Maria. Een leven van luxe, verfijning en van bidden. Haar man reisde continu van kasteel naar kasteel in zijn hertogdom. Zoals alle koningen en edellieden, moest hij persoonlijk aanwezig zijn om zijn gezag te handhaven. In het gebedenboek zit een speciaal gebed voor hem. Dat moet Maria heel regelmatig gebeden hebben. De pagina’s dragen duidelijke sporen van gebruik. Een ontroerend detail. In dit gebed wordt de hertog niet bij zijn volledige naam Reinald  genoemd, maar Reinar. Maria gebruikte dus een koosnaam voor haar man.

Een vrouw actief in de politiek

Maria van Gelre was niet altijd aan het bidden. Ze mengde zich nadrukkelijk in de strijd om de macht. Steden en ridders eisten van de hertog van Gelre meer zeggenschap in het bestuur.  Die liet de onderhandelingen over aan zijn vrouw. Aan het officiële antwoord aan de opstandelingen hangt niet het zegel van de hertog. Wel dat van hertogin Maria. “Dat is heel uitzonderlijk,” benadrukt Johan Oosterman.

Facebooktwitterlinkedininstagram

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.