‘U die hier langs loopt sta stil en lees deze verzen’

Zes Goudse jeugdverzen van Erasmus zijn bijeen gebracht in de bundel ‘U die hier langs loopt sta stil en lees deze verzen’. Dit is de eerste uitgave van deze zes jeugdverzen die Erasmus ruim 500 jaar geleden schreef in Gouda.

De titel verwijst naar de eerste zin van een grafschrift dat Erasmus (ca. 1466-1536) dichtte voor Bertha van Heyen, een rijke weduwe in Gouda. Zij fungeerde als een tweede moeder voor hem nadat hij wees was geworden. In 1490 overleed zij. Naar Romeins voorbeeld liet Erasmus de grafsteen de voorbijganger aanspreken om die te vertellen over de deugden van degene die in het graf ligt.

Naast twee grafschriften bevat de bundel ook vier gedichten van Erasmus naar voorbeelden van dichters uit de klassieke oudheid als de Griekse dichter Theocritus en de Romein Vergilius. De gedichten illustreren dat de jonge Erasmus al een grote kennis had van de klassieke geschriften en tonen hem als een romanticus pur sang. Hij schreef gepassioneerd over onbeantwoorde liefde, blijdschap en vooral verdriet dat een mens vroeg oud maakt. Het wordt overigens niet helemaal duidelijk of zijn liefde nu een vrouw of een man betreft.

Eerste uitgave zes Goudse  jeugdverzen Erasmus

‘U die hier langs loopt sta stil en lees deze verzen’ is de eerste uitgave van deze zes gedichten die Erasmus schreef rond zijn twintigste jaar. Dat de uitgave juist in Gouda verscheen, is geen toeval.  Erasmus schreef ze  waarschijnlijk daar rond 1487.
Gouda heeft een bijzondere band met Erasmus. De vader van Erasmus was pastoor in Gouda en zijn moeder was de huishoudster van deze pastoor. Hij was dus een buitenechtelijk kind. De Goudse historicus Renier Snooy (1478-1537) stelde dat Erasmus in Gouda zou zijn geboren. Zelf gaf Erasmus zich de achternaam ‘Van Rotterdam’. Daarom wordt die stad aangehouden als zijn geboorteplaats, maar zeker is dat hij in Gouda voor het eerst naar school ging en dat zijn maatschappelijke carrière er begon in 1487, het jaar dat hij intrad in het klooster Stein, even buiten Gouda aan de IJsseldijk naar Haastrecht.

Het Goudse handschrift

In het klooster Stein schreef hij hoogstwaarschijnlijk ook deze gedichten en daar bleef ook het handschrift bewaard waaruit we vier van deze zes jeugdverzen kennen. Dat handschrift is niet door Erasmus zelf geschreven, maar waarschijnlijk door een bevriende collega-monnik in het klooster Stein. Die schreef de gedichten van Erasmus over en dit zogenoemde ‘Goudse handschrift’ bleef er bewaard in de kloosterbibliotheek. Doordat die rond 1640 geconfisqueerd werd door Gouda, het gevolg van de reformatie, kwam het handschrift met andere boeken uit de kloosterbibliotheek van Stein in de stadslibrije van Gouda. Tegenwoordig behoort die tot het Streekarchief Midden-Holland.

De twee andere verzen, de grafschriften, komen uit een handschrift dat zich nu bevindt in de Universiteitsbibliotheek in Tilburg. Dat is geschreven in 1570 door de humanist Petrus Opmeer (1526-1595). Hij schreef het over van een handschrift uit het klooster Stein, waarschijnlijk dus het Goudse handschrift, of een kopie ervan. Dit Tilburgse handschrift is in bezit geweest van Petrus Scriverius (1576-1660) en wordt daarom het Scriveriushandschrift genoemd.

Eerste Nederlandse vertaling

Hoewel ‘U die hier langs loopt sta stil en lees deze verzen’ dus een sterk Gouds karakter heeft, reikt het belang van de bundel veel verder dan Gouda. Voor het eerst heeft een groot publiek de mogelijkheid om kennis te nemen van de gedichten doordat die nu voor het eerst in hedendaags Nederlands zijn vertaald. De jeugdige Erasmus schreef al in het Latijn.

Wat het boek extra interessant maakt, zijn de afbeeldingen van de twee handschriften  met de gedichten uit de zestiende eeuw. Dat brengt de lezer dicht bij de wereld en de taal van Erasmus. Bovendien biedt het deskundigen de mogelijkheden om de gedichten in hun oorspronkelijke gedaante te lezen en om de vertaling te checken aan het Latijnse origineel.

Het bijzondere karakter van het boek wordt versterkt door twee portretten van Erasmus, twee linosneden van de hand van kunstenaar Ursula Steenaart, die aan de gedichten vooraf gaan.

Vier Goudse organisaties werkten samen om deze uitgave van zes Goudse jeugdverzen van Erasmus te realiseren: het Erasmus Genootschap Gouda, de Drukkerswerkplaats Gouda, het Streekarchief Midden-Holland en de groep Latijn van Gouda op Schrift. Deze laatste verzorgde de eerste Nederlandse vertaling van de door Erasmus in het Latijn geschreven gedichten.

‘U die hier langs loopt sta stil en lees deze verzen’ is te verkrijgen via de boekhandel, de vier hierboven genoemde organisaties, of via cti@marccouwenbergh.nl

Van ‘U die hier langs loopt sta stil en lees deze verzen’ verschijnt ook een bibliofiele uitgave van vijftig stuks, afgewerkt in hoogdruk, met tekst gezet en gedrukt met losse loden letters op de antieke persen in de Goudse Drukkerswerkplaats.

Meer over Erasmus in Gouda in mijn bericht Erasmus Ik wijk voor niemand.