3 of 4 september, rond 8 uur in de ochtend! Het moment dat Johannes Vermeer de schets maakte voor zijn beroemde schilderij Gezicht op Delft is achterhaald. Astronomen van de Texas State University bepaalden het tijdstip op basis van de schaduw die Vermeer schilderde. Er vanuit gaande dat Vermeer zeer nauwkeurig het zonlicht en de schaduwpartijen vastlegde. Vooral de schaduw op de achthoekige torenspits van de Nieuwe Kerk was cruciaal.

Torenklok met één wijzer

Het jaar konden ze astronomisch niet vaststellen. Het moet vóór 1660 zijn geweest. Waarschijnlijk 1659, of een paar jaar eerder. Want in 1660 werd een carillon in de toren opgehangen en dat is niet te zien op het schilderij. Dat het acht uur was, verraadt ook de torenklok zelf die Vermeer schilderde. Alleen is lang gedacht dat de wijzers iets over zeven uur aangaven, maar men vergat dat destijds de klok niet twee wijzers had maar één die de uren aanwees. Wat aangezien werd als de tweede wijzer was in feite de balans voor de uurwijzer.

Vanuit raam eerste verdieping

Het was al bekend dat Vermeer aan de zuidkant, net buiten de stad, stond, gelet op wat hij schilderde. De Amerikanen stelden vast dat Vermeer vanuit een raam op de eerste verdieping van een herberg die aan daar het water stond, over de stad uitkeek. De autoriteit op het gebied van Delftse architectuur uit voorgaande eeuwen, Wim Weve, bevestigde dat daar zo’n herberg heeft gestaan van 1632 tot 1879. Op een prent uit de negentiende eeuw van Gijsbertus Craeyvanger is die herberg te zien.

Zonnestand meten

Meer dan een jaar bestudeerde het team het schilderij en de werkelijke situatie op basis van plattegronden uit archieven en de huidige situatie via Google Earth en tijdens een verblijf in Delft. Dat bevestigde dat het schilderij een blik over de stad geeft vanuit het zuiden. Het door Vermeer geschilderde patroon van licht en schaduwpartijen op het achthoekige bovenste torensegment werd door de onderzoekers nauwkeurig opgemeten om te bepalen waar en hoe hoog de zon gestaan moet hebben. Ze stelden vast dat de zon in het zuidoosten stond; de azimut is 110 graden. Dus is het ochtend! Vervolgens produceerde astronomische software op basis daarvan twee data: 7 april of 3 september. Omdat de bomen op het schilderij volop in blad staan, kan het dus niet het voorjaar zijn geweest.

Meer weten over de meesterschilder Johannes Vermeer: lees De Meiden van Vermeer achterna

Ga zelf in Delft kijken! Om echt de stad van Vermeer te ervaren, wandel je er rond met de audiotour Johannes Vermeer gemaakt door Vermeerliefhebster Debby Scholten. Deze audiotour leidt je langs alle plekken in Delft die belangrijk waren voor de schilder. Dichterbij Vermeer kun je niet komen!

Ook in dit blog volop recente informatie over ontdekkingen rond Johannes Vermeer en zijn geliefde Meisje met de parel

Om Gezicht op Delft, of het Meisje met de parel te zien ga je naar het Mauritshuis in Den Haag.