‘De muziekles’ van Johannes Vermeer, de Vermeer met een foutje, is even terug in Nederland. De Engelse koningin leent het schilderij uit, samen met andere Hollandse meesters uit haar collectie, aan het Mauritshuis voor de tentoonstelling ‘Hollanders in huis – Vermeer en tijdgenoten uit de Britse Royal Collection’.
Met de schilderijen kwam ook de Hertogin van Cambridge, bekender als hertogin Kate, of kortweg Kate, gistermiddag 11 oktober op bezoek. Zij studeerde kunstgeschiedenis aan de University of St Andrews. Of zij het foutje van Vermeer ook heeft opgemerkt? Meestal kijken mensen er overheen.
Royal Collection Trust / © Her Majesty Queen Elizabeth II 2016
De muziekles
Vermeer schilderde ‘De muziekles’ rond 1660-1663, ongeveer halverwege zijn carrière. In een kamer waarin zacht daglicht valt door glas-in-loodramen, speelt een vrouw op een virginaal, voorloper van het klavecimbel. Een jonge man, eveneens fraai gekleed, luistert aandachtig naar de muziek met een arm losjes op het instrument leunend. Het tafereel ademt een en al harmonie uit. Vrouw en man zijn ongetwijfeld geliefden. De muziek verbindt hen. Op het virginaal staat MVSICA LETITIAE CO[ME]S MEDICINA DOLOR[VM], ofwel ‘muziek is een metgezel van vreugde, een medicijn tegen verdriet’.
Gecomponeerde werkelijkheid
Vermeer laat ons geloven dat we kijken naar een moment uit het leven van gegoede Hollandse burgers uit de zeventiende eeuw. Toch is dat een illusie. Wat we zien is een door hem zorgvuldig gecomponeerde setting. Elk element erin is door Vermeer weloverwogen. Het meest boeiende onderdeel is de spiegel boven het virginaal. Die weerspiegelt het gezicht van de vrouw, een hoek van de tafel met het kleurrijke perzische kleed en ook nog net de poten van de schildersezel van Vermeer. Daarmee suggereert hij, de schilder, dat hij dit tafereel letterlijk voor zich zag. We zijn inderdaad geneigd het schilderij als een foto te zien.
Een foutje
Maar een foutje verstoort die fotografische werkelijkheid. We zien de vrouw op haar rug. Ze speelt staande en houdt haar hoofd licht voorovergebogen. Zo kan ze haar vingers goed zien die de toetsen beroeren. De spiegel echter toont haar in een andere pose. Ze heeft haar gezicht gedraaid richting de man naast haar!
De contrabas
We weten dat Vermeer al schilderend steeds weer wijzigingen aanbracht in zijn composities. Zo schilderde hij de contrabas die tussen de vrouw en de stoel ligt, pas in een laat stadium. Voor de kijker in de zeventiende eeuw vormde dit instrument een extra duiding van de boodschap van liefde die het schilderij inhoudt.
Oogcontact of niet
Vermeer heeft ook getwijfeld over het oogcontact tussen de vrouw en de man. Dat zij nu niet naar hem kijkt, maakt hun verliefdheid minder expliciet. Tegelijkertijd versterkt dat juist de serene atmosfeer die zo typerend is voor de meesterwerken van Johannes Vermeer. Dat hij vergat het spiegelbeeld aan te passen, doet daaraan niets af.
Binnenkort meer opmerkelijke bijzonderheden over Johannes Vermeer in ‘De meiden van Vermeer achterna’ van Marc Couwenbergh.
De muziekles van Johannes Vermeer is te zien in de tentoonstelling ‘Hollanders in huis’ in het Mauritshuis tot 8 januari 2017.
In de spiegel zie ik niet meer terug de stoel die staat tussen de speelster en de tafel. Ha…. Die Vermeer toch!
De stand van het hoofd kun je afleiden uit de richting van het sieraad in heur haar. Ze kijkt wel degelijk richting man!
Vermeer maakt hier geen fout.
Inderdaad is in het haar van de dame een parelsieraad te ontdekken. Maar of dat de stand van haar hoofd anders maakt? Er is een groot verschil tussen het gedraaide hoofd in de spiegel en het hoofd van de dame. De spiegel hangt niet scheef, want de tegelvloer wordt in de spiegel wel recht gespiegeld. Vandaar mijn conclusie dat hier iets niet klopt.
Dat de stand van het hoofd van het meisje niet zou kloppen met het spiegelbeeld, heb ik nooit ergens gelezen in de omvangrijke literatuur over Vermeer en speciaal over dit schilderij – niet zo verbazend, want het is natuurlijk niet waar. Ze kijkt niet naar de toetsen, maar naar rechts geheel overeenkomend met het spiegelbeeld. Als uw stelling zou kloppen dan zou u wereldnieuws zijn in de kring van de Vermeer kenners en daarbuiten.
Met vriendelijke groet, Peter Meijboom